"Мэргэн ухааны хуанли"-ийг төөрөлдсөн, зовсон хүж дэлхийд Толстойн захисан эцсийн захиас, гэрээслэл хэмээн ойлгож болох юм. Учир нь энэхүү ном зохиолчийн хамгийн сүүлчийн томоохон бүтээл байсан бөгөөд тэрээр ертөнцийн мөнх бусыг үзүүлэхээсээ өмнө буюу 1904-1910 оны хооронд гурван ч хувилбар гаргаснаас хоёрдох нь энэхүү ном бөлгөө. "Мэргэн ухааны хуанли"-ийн нөгөө хоёр хувилбараасаа ялгарах онцлог гэвэл энэхүү номд орсон бодол санаа бүрийг Толстой, сүсэг бишрэл, итгэл үнэмшил, хайр энэрэл, ёс суртахуун, эрдэм мэдлэг, гэгээрэл, эрх чөлөө, урлаг, шинжлэх ухаан, хууль ёс, ажил хөдөлмөр, эд хөрөнгө, хүсэл шунал, хуял тачаал, зовлон жаргал, төрөх үхэх орчлон хорвоогийн жам ёс гэх мэтчилэн хүмүүний ухамсар, оюун ухаан, зүрх сэтгэл хийгээд ахуй амьдрал, нийгмийн хүрээний бүхий л асуудлыг хөндөн, тодорхой нэг сэдвийн дагуу хуанлийн өдөр бүрээр ангилж эмхэтгэсэн явдал юм. Мөн энэ номонд Толстойн олон жилийн эргэцүүлэл бясалгалынхаа турш бичсэн болоод өдрийн тэмдэглэлээсээ авсан, өөрийнх нь найман зуу орчим бодол санаа орсон бөгөөд тэрээр ерөнхийдөө өдөр бүрийг өөрийн бодол санаагаар эхлээд, дараагаар нь бусад эх сурвалжийн ишлэлүүдийг нэмээд, эцэст нь өөрийн гаргалгаар төгсгөжээ. Толстой энэхүү номоо хүн төрөлхтөнд оруулсан өөрийнх нь хамгийн том хувь нэмэр хэмээн үзжээ.